شنبه 21 دی 1387

شامل

campanulaceae:

گیاهان تیره گل استکانی Campanulaceae که تقریبا در سراسر جهان پراکنده هستند در 1600 گونه و 60 جنس تقریبا نزدیک بهم جمع می‌شوند. گونه‌های اندکی از این گیاهان در نواحی گرمسیری انتشار دارند. مهمترین جنس این تیره کامپانولا است که حدود 250 گونه دارد و خاستگاه یا مرکز انتشار آن تقریبا نواحی مدیترانه‌ای است.

اختصاصات ریخت شناسی

گیاهان تیره گل استکانی غالبا علفی ، بندرت به صورت بوته‌های چوبی یا پیچان فاقد پیچک هستند. برگها غالبا منفرد ، ساده و بندرت متقابل و بدون گوشوارک هستند. غالب گونه‌های گل استکانی چند ساله و دارای برگهای طوقه‌ای هستند. گلها غالبا منفرد هستند و در کنار برگهای ساقه پدید می‌آیند مانند گلهای گونه کامپانولا مدیوم. در غالب گونه‌ها گلها در گل آذینهای گوناگون مانند خوشه ، سنبله مجتمع شده‌اند. در بیشتر گیاهان این تیره گلها نرماده و بندرت تک جنس نر و ماده و یا پلی‌گام هستند. میوه عموما از نوع کپسول است که به طرق مختلف باز می‌شود، گاهی سته مانند است و غالبا تاجی از کاسه پایا و باقی مانده از گل دارد.

جنسهای مهم تیره گل استکانی

جنس کامپانولا یا گل استکانی

این جنس بیش از 250 گونه دارد که غالبا در نیمکره شمالی و نواحی مدیترانه‌ای پراکنده‌اند. گیاهانی پایا ، گاهی یک بار بارور و یا یکساله و فصلی با برگهایی به اشکال متفاوت هستند. گلها در گل آذین خوشه یا سنبله مجتمع هستند و یا به صورت دسته‌ای قرار دارند و گاهی نیز منفرد و انتهایی هستند. این جنس در نقاط مختلف ایران حدود 23 گونه دارد.

جنس سمفیاندرا

گیاهانی پایا و مشابه کامپانولاها هستند. برگهای آنها پهن ، غالبا قلبی شکل و در حاشیه دندانه‌دار هستند و دمبرگ و برگهای بن‌رست دراز است. گلها در انتهای انشعابات فرعی ساقه به صورت خوشه مانند و یا در راستای ساقه اصلی قرار دارند. این جنس در ایران یک گونه به نام سمفیاندرا ارمنا دارد.

جنس روگاندرا

گلهایشان در طول ساقه به صورت خوشه مانند قرار دارندگیاهانی هستند پایا با گل آذینهای خوشه گرزن که . دمگلهای فرعی کوتاه هستند. این جنس در ایران یک گونه به نام زوگاندرا ایرانیکا دارد که در حوالی اسلام آباد کرمانشاه می‌روید.

جنس لگوسیا

گیاهانی یکساله دارای برگهایی تخم مرغی یا کنگره‌های موج‌دار هستند. جام و کاسه گل 5 قسمتی و جام دارای شکل چرخی یا استکانی است. این جنس در ایران دارای یک گونه به نام لگوسیا فالکاتا است که در ارتفاعات غرب می‌روید.

جنس آسینوما

گیاهانی بارور یا یک بار بارور دارای ساقه ساده و یا منشعب هستند. برگهای آنها تخم مرغی در حاشیه موج‌دار و یا دندانه دارند. گلها بدون دمگل یا دارای دمگل کوتاه هستند و به صورت دسته‌ای و یا منفرد قرار می‌گیرند. این جنس در ایران 4 گونه دارد که در ارومیه ، اشترانکوه ، دره رودخانه کرج در جاده چالوس ، ارتفاعات فیروز کوه و نقاط اطراف تهران و جاهای دیگر می‌رویند.

جنس میندیوم

این جنس گیاهانی یکبار بارور هستند. ساقه آنها غالبا ضخیم ، بلند ، ایستاده و یا دارای انشعاب است. این جنس در ایران دارای یک گونه دو ساله به نام میندیوم لویگاتوم است که در آذربایجان ، فارس ، مازندران ، خرم آباد و نواحی غربی می‌روید.

Geraniaceae:

  تیره شمعدانی (Geraniaceae)

 گیاهانی علفی ، یکساله یا چندساله و پایا هستند. به ندریت برخی از آنها (به جز پلارگونیوم) به صورت بوته‌های پیچان با ساقه گوشتی وجود دارند. برگها منفرد یا متقابل ، غالبا گوشوارک‌دار ، پهنک برگهات همیشه منقسم ، دارای بریدگی‌های بسیار ، بطور کلی پنجه‌ای و پوشیده از کرکهای غده‌ای و اسانس‌دار هستند. گل آذین گرزن دوسویه است ولی بر اثر رشد نکردن برخی از غنچه‌ها در انتهای دو شاخه گرزن فقط به دو گل کاهش می‌یابد.

گلها پنج پر ، دوجنسه ، معمولا نظیر ژرانیوم منظم‌اند و یا کاسه آنها مانند پلارگونیوم که کاسبرگ خلفی آن رشد بیشتری دارد و به مهمیزی چسبیده به دمگل تبدیل می‌شود نامنظم است. جام گل معمولا همانند ژرانیوم دارای دو گلبرگ خلفی رشد یافته و غالبا در لبه‌ها واجد بریدگیهایی هلالی و کنگره‌ای شکل و یا دارای دو لبه شکاف‌دار است. نافه از 10 پرچم دیپلوستمون آزاد تشکیل شده و هر یک در قاعده دارای غده است. تعداد پرچمها در جنسهای مختلف متفاوت است.

مثلا در ژرانیوم 10 ، در پلارگونیوم 7 ودر ارودیوم 5 پرچم وجود دارد. مادگی نیز معمولا همان تیپ ژرانیوم را دارد و در آن پنج برچه دو تخمکی ، خامه و تخمدان واحدی را تشکیل می‌دهند که در هر خانه آن دو تخمک اپی‌تروپ آویخته و واقع بر روی هم ، یکی کوچک و دیگری بسیار بزرگ ، یافت می‌شود. از دو تخمک مزبور فقط تخمک بزرگتر می‌تواند رشد کند و تنها دانه درون خانه تخمدان را بوجود آورد.

شرح جنسها

جنس بیه برس تثینیا

گیاهانی علفی ، پایا ، دارای ریشه ضخیم و ستبر و ساقه‌ای کلفت با شیارهای طولی فراوان و پوشیده از برجستگیهای غده مانندند. برگها سبز و دارای 2 تا 3 بار تقسیمات شانه‌ای با قطعات خطی نوک تیزند. گلها منظم ، زرد یا سفید و یا سفید زردفام ، شامل 5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ ، 10 پرچم بارور و برچه‌هایی چین‌خورده و غیر ممتد روی خامه و مریکارپ‌هایی فاقد منقار به شکل تار هستند. این جنس 2 گونه دارد که در دامنه‌های البرز ، اطراف تهران ، آذربایجان و جنوب ایران می‌رویند.

جنس مونسانیا

گیاهانی علفی ، یکساله یا پایا و مشابه جنس ارودیوم با گلهای منظم هستند. کاسبرگها یک شکل ، گلبرگها همسان و غیر منقسم‌اند و به زودی پژمرده و خشک می‌شوند و با 5 غده روی نهنج بطور متناوب قرار می‌گیرند. پرچمها 15 عدد ، همگی بارور ، به شکل حلقه‌ای در پایین بهم چسبیده و در بالا به صورت 5دسته متقابل با گلبرگها قرار دارند. داخل خامه کرک‌دار است، مریکاریها ناشکوفا هستند و هنگام رسیدن به علت کشش در دو جهت بالا و پایین به صورت بخشهای جداری از یکدیگر جدا شده و لوله می‌شوند. این جنس 2 گونه دارد که یکی در سواحل جنوبی و دیگری در بلوچستان می‌روید.

جنس شمعدانی (پلارگونیوم)

گیاهانی هستند با خاستگاه آفریقایی و استرالیایی. بعضی گونه‌های آن در شمال آمریکا و استرالیا انتشار دارند و عده‌ای نیز به مناطق مدیترانه‌ای وارد شده‌اند. گونه‌های مختلفی نیز به صورت گیاهان زینتی در پارکها کاشته می‌شوند که باغبانان معمولا آن را ، به جای پلارگونیوم و به غلط ، ژرانیوم می‌نامند. گلها در این جنس کاملا صفات ویژه خود را دارند و در بخشی از نهنج آنها که با سطح پشتی گل ارتباط دارد منفذ و دهانه‌ای یافت می‌شود که آغاز حفره‌ای ممتد و لوله‌ای شکل در داخل دمگل است و در واقع جانشین دیسک به شمار می‌رود.

گلبرگهای جلویی معمولا از دیگر گلبرگها رشد بیشتری دارند و از 10 پرچم که در قاعده بهم پیوسته‌اند فقط 7 پرچم زایاست. کاسه شامل کاسبرگهایی است که در پایین بهم پیوسته‌اند و قطعه عقبی آن به صورت مهمیز با دمگل متحد می‌شود و حفره لوله مانند درون دمگل را بوجود می‌آورد. خامه گوشتی است و هنگام رسیدن میوه از بالا به پایین خم می‌شود. میوه این گیاهان مشابه میوه جنس ارودیوم است. از دیرباز گونه‌ای از آن به نام شمعدانی (پلارگونیوم زوناله) با واریته‌های گوناگون و به رنگهای مختلف به عنوان گیاه زینتی در بیشتر نقاط ایران کاشته می‌شود.

انتخاب نام شمعدانی برای این گیاهان بیشتر مربوط به شکل میوه آنهاست که در داخل کاسبرگهای پایا و روی دمگلهای بلند و در انتهای دمگل مشترک به صورت شمعدان چند شاخه قرار می‌گیرند. به تازگی گونه‌ای از این جنس به نام پلارگونیوم کرسه تورم در دره قاسملوی ارومیه گزارش شده است.

جنس ژرانیوم

گیاهانی علفی ، با گونه‌های فراوان هستند که تقریبا همه آنها در نیمکره شمالی تا مرز مناطق گرمسیری انتشار دارند. پهنک برگها دارای بریدگی‌های کم و بیش عمیق با رگبرگهای پنجه‌ای و متصل به دمبرگی نسبتا بلند است. گلها منظم ، منفرد ، یا دو بدو مجتمع‌اند و پرچمهایی دارند که همه بارور و در قاعده بهم پیوسته‌اند.

مریکارپها ، پس از آنکه بوسیله تار یا منقار حاصل از امتداد جدار برچه بر روی خامه که نسبت به خشکی و رطوبت هوا احساس است از هم جدا شدند، به انتهای خامه چسبیده باقی می‌مانند و به خلاف جنس قبلی ، هیچگاه به شکل فنر لوله نمی‌شوند. گیاهان این جنس یکساله یا پایا ، دارای گلهایی نسبتا درشت به رنگهای صورتی ، سرخ ، بنفش و یا رنگهای حد واسط آنها هستند. این جنس تقریبا در تمام نقاط ایران بیش از 23 گونه دارد.

جنس ارودیوم

گلهای این جنس تقریبا منظم یا اندکی نامنظم ، دارای گلبرگهایی تقریبا ناهمسان و 10 پرچم هستند که 5 پرچم بارور آن با 5 پرچم دیگر که سترون و دارای میله‌های بدون بساک‌اند بطور متناوب قرار می‌گیرند. مریکارپها ، که ناشکوفا هستند، از محور ستونک خامه‌ای کاملا جدا می‌گردند و به شدت به دور خود تابیده و لوله می‌شوند. اکثر این گیاهان یکساله‌اند و به رنگهای صورتی ، سرخ یا بنفش یافت می‌شوند. این جنس در نقاط مختلف ایران بیش از 14 گونه دارد.

تیره لادن (Tropaulaceae) :

از راسته شمعدانی است و از ژرانیال‌هایی تشکیل می‌شود که دارای گلهای نامنظم ، نافه کاهش یافته و مادگی سه برچه‌ای با برچه‌های غیر ممتد بر روی خامه هستند. تخمدان این گیاهان هنگام رسیدن میوه به صورت سه مریکارپ اسفنجی ، مجزا و فاقد منقار با تار انتهایی است و از این نظر با تیره شمعدانی از لحاظ مادگی و میوه کاملا تفاوت دارد. همچنین سلولهای محتوی میروزین ، که در گیاهان تیره شمعدانی وجود ندارند، در این گیاهان فراوان می‌شوند.

مشخصات

گیاهان تیره لادن به گیاهان تیره شمعدانی بسیار نزدیک‌اند و این شباهت بویژه در پلارگونیوم که گلهای نامنظم دارند بیشتر محسوس است. گلهای گیاهان این تیره در قسمت خلفی دارای زایده مهمیز با منشا نهنجی هستند. نافه ، به علت عدم رشد دو پرچم میانی ، به 8 عدد کاهش می‌یابد و مادگی از برچه‌های تک تخمکی و فاقد منقار یا تار انتهایی تشکیل می‌شود. فاقد ستونک خامه‌ای است و برچه تا سطح خامه امتداد ندارد. میوه در زمان رسیدن ، به سه مریکارپ اسفنجی ناشکوفا تقسیم می‌شود.

جنس لادن

این جنس به خاطر گونه زینتی آن ، یعنی لادن (تروپئولوم ماژورس) ، مشهور است. گلهایی درشت و زیبا به رنگ زرد و نارنجی دارد و خاستگاه آن مکزیک ، پرو و شیلی است. همه این گیاهان علفی ، یکساله و دارای برگهای تقریبا مدوری هستند که دمبرگ به وسط پهنک آن متصل است و رگبرگها ، از محل اتصال دمبرگ به اطراف و لبه پهنک بطور شعاعی منشعب می‌شوند.

کاربرد

لادن ، علاوه بر میروزین ، دارای یک هتروزید سنه‌ولیک به نام سنه‌ول بنزیلیک است که بطور کلی آن را گلوکو تروپئولوزید می‌گویند. این گلوکوزید گوگرددار مصارف درمانی دارد.

خویشاوندی لادن با سایر تیره‌ها

این تیره در اختصاصات گل به تیره شمعدانی بسیار نزدیک است و از طرف دیگر با دارا بودن سلولهای محتوی میروزین صفات ویژه تیره شب‌بو را نشان می‌دهد. گیاهان راسته شمعدانی گرچه مانند تیره شب‌بو میروزین ندارند و از این نظر باید از آنها دور باشند ولی چون از لحاظ اختصاصات جنینی با تیره شب‌بو قرابت و خویشی نزدیک دارند این امر روشنگر ابهام کلی خویشاوندی‌های این تیره می‌باشد. از تیره لادن نمونه خودرویی وجود ندارد و از تاریخ ورود لادن معمولی که به عنوان زینتی در باغچه‌ها کاشته می‌شود هیچگونه اطلاعی در دست نیست

• نظرات() 

ارسال به